Lira korbowa – instrument „dziadowski” czy nowoczesny? Innowacje w budowie, kierunki rozwoju oraz współczesne wykorzystanie – Stanisław Nogaj

Lira korbowa w swojej tysiącletniej historii przechodziła ogromne zmiany, modyfikacje oraz innowacje, zarówno pod względem kształtu i formy instrumentu, jak i brzmienia. Od organistrum, poprzez symfonie, liry lutniowe, gitarowe, dziadowskie, a także nowatorskie formy tego instrumentu. Niezmienny pozostaje sposób wydobywania dźwięku za pomocą obracanego koła, oraz metody skracania strun za pomocą klawiszy i tangentów. Obserwując rozwój liry od momentu rekonstrukcji liry przez mistrza Stanisława Wyżykowskiego w 1967 r. polscy i światowi twórcy skupiają się nad poszerzeniem możliwości brzmieniowych liry. Podczas prelekcji chciałbym zaprezentować rozwój i modyfikacje jednej z form liry dziadowskiej, oraz kierunki rozwoju i wykorzystanie tego instrumentu. Niegdyś prosty trzystrunowy instrument wykorzystywany przez wędrownych lirników, dzisiaj rozbudowany i wykorzystywany w wielu gatunkach muzycznych takich jak, folk, jazz, muzyka elektroniczna czy eksperymentalna. Możliwości brzmieniowe współczesnej liry w niezwykły sposób określił jeden z mistrzów gry na lirze, Pascal Lefevre, „lira to maszyna do dźwięków, hałasów i obrazów”. Czy współczesna lira niesie to samo brzmienie co historyczne liry?

Stanisław Nogaj – twórca lir korbowych. Budową lir zajmuje się od 2001 r. Budowy instrumentów muzycznych uczył się w pracowni Mistrza Stanisława Wyżykowskiego. W 2003 r. utworzył własną pracownię, w której skupił się głównie na budowie lir korbowych od kopii instrumentów historycznych, aż po instrumenty współczesne oraz własne innowacyjne rozwiązania w konstrukcji instrumentów, poszukując jednocześnie wysokiej jakości brzmienia, a także jego różnorodności. Obecnie buduje autorskie instrumenty bazując na doświadczeniu oraz eksperymentując w trakcie tworzenia. Instrumenty z jego pracowni wykorzystywane są przez zawodowych muzyków, animatorów i edukatorów kulturalnych. W 2013 roku uczestniczył jako mistrz w II edycji programu „Szkoła Mistrzów Budowy Instrumentów Ludowych”. W 2016 roku otrzymał nagrodę na V Ogólnopolskim Konkursie na Budowę Ludowych Instrumentów Muzycznych organizowanym przez Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu za „Lirę korbową zelektryfikowaną” w kategorii „Innowacje w ludowym instrumentarium muzycznym”. Pomysłodawca i współrealizator rekonstrukcji Pracowni Mistrza Stanisława Wyżykowskiego w Rynku Galicyjskim Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, która została zrealizowana w 2017 roku. W 2018 roku otrzymał stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach którego realizował autorski projekt „Lira korbowa – reaktywacja rzemiosła, muzyki, tradycji”. W ramach projektu realizował cykl spotkań warsztatowych, wykładów, spotkań oraz koncertów przy współpracy Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Współtwórca wielu działań edukacyjnych, warsztatów, wykładów i koncertów promujących lirę korbową.