Zapomniane dźwięki z gliny: grzechotki archeologiczne – Katarzyna Tatoń

Świat dźwięków jest integralną częścią życia każdego społeczeństwa. Jest wszechobecny, niezależnie od miejsca i czasu. Percepcja słuchowa to jedna z podstawowych funkcji psychofizycznych człowieka. Najprostsze elementy aktywizujące postrzeganie mają związek właśnie z zakresem brzmieniowym. Omawiając pejzaż brzmień, z jakim miały do czynienia społeczeństwa przedhistoryczne, dźwięk należy poddać analizie w szerokim kontekście społecznym, kulturowym, a nawet antropologicznym – dźwięk rozumiany jako głos, hałas, wszelkie odgłosy spotykane w różnych sferach życia, ale także uporządkowane schematy, będące tradycyjnym rozumieniem sztuki dźwięków jako muzyki. Grzechotki gliniane są jednymi z pierwszych narzędzi dźwiękowych używanych przez człowieka. Ich formy przybierały różną postać w poszczególnych okresach, czasem bardzo prostą, wykonaną mało starannie, wręcz prymitywną, innym razem bardziej skomplikowaną, dopracowaną w każdym detalu, dobrze wypaloną, czasem zdobioną, lub szkliwioną. Wszelkie analizy czy rekonstrukcje muzyki starożytnej zależą od posiadanych źródeł oraz ich prawidłowej interpretacji. Prowadzone obecnie obserwacje form grzechotek glinianych z terenów polskich, ich zmian w poszczególnych okresach, a także analizy zarejestrowanych dźwięków z wykorzystaniem krótkoczasowej transformaty Fouriera rzucają nowe światło na możliwości zarówno muzyczne, jak i pozamuzyczne tych idiofonów. Zastosowanie kopii grzechotek do badań umożliwia identyfikację cech utraconych wskutek zmian, które zaszły w materiale archeologicznym podczas zalegania w ziemi. Wyniki tych obserwacji mogą być pomocne w określeniu funkcji, jaką pełniły grzechotki gliniane, a także przybliżają możliwość wiernego odtworzenia ich brzmień. 

Katarzyna Tatoń ukończyła Wydział Pedagogiczno-Artystyczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Filia w Cieszynie (2000) oraz Wydział Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (2009). Od 2016 r.  współpracuje przy projekcie badawczym pt. „Archeologiczne instrumenty muzyczne w polskich zbiorach muzealnych” (grant NPRH MNiSW), kierowanym przez prof. dr hab. Annę Gruszczyńską-Ziółkowską z Zakładu Muzykologii Systematycznej Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się muzyką starożytnego Egiptu i Bliskiego Wschodu, pierwszymi instrumentami i początkami muzykowania na ziemiach polskich. Jest autorką publikacji: „Archeologia Muzyki – Starożytny Egipt”, Bielsko-Biała, 2013.